του Δημήτρη Κασσέρη (μέλος Ωρίωνα)
Το GRANTECAN είναι σήμερα το μεγαλύτερο και ένα από τα πιο προηγμένα οπτικά και υπέρυθρα τηλεσκόπια στον κόσμο με διάμετρο πρωτεύοντος 10,4 m. Aποτελείται από 36 εξαγωνικά τμήματα, όπου μαζί λειτουργούν ως ενιαίο κάτοπτρο, με βάρος πρωτεύοντος 17 τόνους και συνολικό βάρος τηλεσκοπίου που ξεπερνά τους 400 τόνους. Το τηλεσκόπιο βρίσκεται στο παρατηρητήριο Muchachos(2300μ) στο νησί La Palma των Καναρίων Νήσων. Οι συνθήκες παρατήρησης είναι ιδανικές λόγω καθαρότητας νυχτερινού ουρανού και εκτός από τις καλές καιρικές συνθήκες που επικρατούν υπάρχει νόμος για την προστασία του ουρανού από την φωτορύπανση.
Για να εξασφαλιστεί η αξιόπιστη λειτουργία του τηλεσκοπίου εφαρμόζεται προληπτική συντήρηση. Αυτή περιλαμβάνει τον τακτικό καθαρισμό των κατόπτρων με ψεκασμό CO2 και άνα δύο έτη εφαρμόζεται επαλουμίνωση κατόπτρων. Στις εγκαταστάσεις του τηλεσκοπίου απασχολούνται 65 υπάλληλοι πλήρους απασχόλησης. Η εταιρεία απαρτίζεται από 4 τμήματα το διοικητικό, τεχνικό, επιστημονικό και ανάπτυξης.
Gran Telescopio Canarias
Το CRANTECAN ως μεγάλο τηλεσκόπιο απαιτεί και την πιο εξελιγμένη τεχνολογία οργάνων, έτσι φέρει 3 υπέρυθρες κάμερες CIRCE(1-2,5μm), EMIR(0,9-2,5μm), MIRADAS(up to 2,5μm). Επίσης μια υπέρυθρη κάμερα (FRIDA)με 3D φασματοσκόπιο, έναν φασματογράφο (OSIRIS) στα 0,365-1,05μm, έναν πολυφασματογραφο (MEGARA) και τέλος μια κάμερα απεικόνισης (CANARICAM) με φασματογράφο, κορονογράφο και με δυνατότητα μέτρησης πόλωσης φωτός.
Στα 10 χρόνια λειτουργίας έχει πάνω από 100 δημοσιεύσεις με σημαντικές ανακαλύψεις, οι σημαντικότερες τελευταίες ανακαλύψεις είναι:
Παρατηρήθηκε ο ποιο συμμετρικός δακτύλιος του Αϊνστάιν που έχει ανακαλυφτεί ποτέ .Το δακτυλίδι του Αϊνστάιν είναι ένα ασυνήθιστο αστρονομικό φαινόμενο, το οποίο προβλέπεται από την θεωρία της Γενικής Σχετικότητας. Συγκεκριμένα οι φωτεινές ακτίνες από έναν πολύ μακρινό γαλαξία δέχονται μια κάμψη, με αποτέλεσμα την λήψη μιας παραμορφωμένης εικόνας του παρατηρούμενου γαλαξία. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι μεταξύ του παρατηρητή και του παρατηρούμενου γαλαξία, παρεμβάλλεται ένας άλλος γαλαξίας και εξαιτίας του ισχυρού βαρυτικού πεδίου του διαστρεβλώνεται η δομή του χωροχρόνου γύρω του. Έτσι το φώς του παρατηρούμενου γαλαξία που διέρχεται κοντά από τον ενδιάμεσο γαλαξία κάμπτεται και η εικόνα εμφανίζεται παραμορφωμένη. Αποτέλεσμα η μορφή του παρατηρούμενου γαλαξία να είναι ένας συμμετρικός κύκλος (Δακτύλιος Αινσταίν).Το φαινόμενο αυτό επιβεβαιώθηκε από τον φασματογράφο OSIRIS του GTS.
Einstein ring
Παρατήρηση αστρικού φωτοστέφανου γύρω από τον γαλαξία (UGC0180) που απέχει 500 εκ.ετ. φωτός. Οι παρατηρητές κατόρθωσαν να αποκτήσουν μια εικόνα 10 φορές πιο ευκρινή από οποιοδήποτε άλλη που έχει ληφθεί από επίγειο τηλεσκόπιο. Τα αστρικά φωτοστέφανα είναι σμήνη αστεριών που αποτελούν το 1% της αστρικής μάζας του γαλαξία, κατανέμονται περιφερειακά είναι αμυδρά και δύσκολα παρατηρήσιμα.
UGC0180
Μετρήθηκε για πρώτη φορά η μάζα ενός εξαιρετικά διάχυτου γαλαξία (VCC1287) ,ο οποίος αποτελεί νέο τύπο γαλαξία και δεν έχει παρατηρηθεί ξανά στο παρελθόν. Τα αστέρια του γαλαξία κατανέμονται σε μία μεγάλη περιοχή που καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη την διάκριση του από τον φόντο του ουρανού. Επίσης ενδιαφέρον αποτελεί η μελέτη των τεραστίων ποσοτήτων σκοτεινής ύλης που συγκρατεί την αστρική ύλη σε έναν τέτοιο εξαιρετικά διάχυτο γαλαξία.
VCC1287
Ανακαλύφθηκε ο πιο λαμπρός μακρινός γαλαξίας σε απόσταση 10.000 εκ.ετη φωτός , ένας γαλαξίας από το μακρινό παρελθόν, όπου το σύμπαν είχε το 20% της σημερινής ηλικίας. Για την ανακάλυψη η επιστήμονες εκμεταλλεύτηκαν το φαινόμενο των βαρυτικών φακών ,έτσι ο γαλαξίας εμφανίστηκε 11 φορές μεγαλύτερος και φωτεινότερος από ο,τι πραγματικά είναι .Η ενίσχυση του φωτός από τον βαρυτικό φακό δεν παραμορφώνει τις φασματικές ιδιότητες τους φωτός, οι οποίες μπορούν να μελετηθούν για αυτά τα απομακρυσμένα αντικείμενα σαν να ήταν πολύ πιο κοντά.
Gravitational Lensing
Στα 10 χρόνια λειτουργίας του τηλεσκοπίου πραγματοποιήθηκαν αρκετές αναβαθμίσεις αστρονομικών εξοπλισμών, τότε για το «πρώτο φώς» του τηλεσκοπίου είχε επιλεγεί για καταγραφή ένα σύστημα αλληλοεπιδρώντων γαλαξιών με την χρήση του τότε εξοπλισμού, για τον επετειακό εορτασμό των 10 χρόνων επιλέχτηκε πάλι το ίδιο σύστημα αλλά η απεικόνιση έγινε με τα νέα επιστημονικά όργανα OSIRIS και EMIR ,η παρατήρηση της ομάδας των γαλαξιών έγινε σε όλο το φασματικό εύρος των οργάνων(481-2170nm).
Το GRANTECAN συλλέγει νέα δεδομένα συνεχώς ,οι δημοσιεύσεις του αναρτώνται σε τακτά χρονικά διαστήματα ,αποκαλύπτοντας μικρά και μεγάλα « μυστικά» του σύμπαντος ,δεδομένα που δεν αφορούν μόνο την παρατηρησιακή αστρονομία άλλα και τα θεωρητικά μοντέλα της κοσμολογίας.
Πηγές
www.gtc.iac.es
